Informacja jako broń

Wojna informacyjna w doktrynie Federacji Rosyjskiej

W ostatnich latach widzimy znaczny wzrost oddziaływania nieprawdziwych informacji w Internecie na opinie społeczne i decyzje polityczne. Jednym z kluczowych zagrożeń w tej dziedzinie jest propaganda stosowana przez rządy i organizacje, które mają na celu wpływanie na sytuację w innych państwach. Jednym z takich krajów jest Rosja, która od dłuższego czasu używa różnych narzędzi wojny informacyjnej, by realizować swoje cele polityczne. Możemy stwierdzić, że żyjemy w erze dezinformacji, gdzie prywatna korespondencja jest kradziona, aby zaszkodzić i ujawniana w mediach lub na platformach społecznościowych. W Internecie wywoływane są konflikty polityczne, które mają na celu sianie wątpliwości (Rid 2020).

W tego typu wojnach stosuje się zorganizowane metody, takie jak manipulacja informacją, dezinformacja i tworzenie fałszywych wiadomości. Internet jest jednym z najnowszych środków używanych do wywierania wpływu na decyzje polityczne, podważania postaw patriotycznych, zwiększania napięć społecznych, osłabiania morale czy destabilizacji sytuacji gospodarczej. W tym kontekście, media społecznościowe, które są obecnie niezwykle popularne, odgrywają szczególną rolę, umożliwiając prowadzenie zorganizowanych kampanii informacyjnych na forach i w sieciach społecznościowych online. Te działania obejmują również prowadzenie operacji wpływu oraz inspirowanie tzw. „pożytecznych idiotów”(Surma 2016).

Temat wojny informacyjnej nie jest nowy. Już w pracach Clausewitza i Sun Tzu pojawiają się koncepcje, które łączą różnorodne metody i środki do osiągania zamierzonych celów. Dziś, dzięki szybkiemu rozwojowi technologii, dyskusja na temat nowych sposobów prowadzenia walki zyskała na znaczeniu. Początek XXI wieku to czas, gdy najnowsze, ogólnodostępne technologie, takie jak Internet, są wykorzystywane do operacji w wirtualnej przestrzeni w celu osiągnięcia strategicznych celów. W ostatnich latach wojna informacyjna stała się kluczowym narzędziem w realizacji polityki państwa.

Powszechnie uważa się, że służby specjalne do swojego działania potrzebują ciszy i dyskrecji. Jednak w Federacji Rosyjskiej temat służb jest eksploatowany bardzo intensywnie i jawnie. Ten stan rzeczy nie wynika z zainteresowania mediów czy z promowania służb przez państwo, lecz jest efektem prowadzonej przez Rosję walki informacyjnej, w której wizerunek służb jest elementem budowy wizerunku silnego państwa oraz silnych rządów. Dodatkowo, ten obraz uzasadnia wysoką pozycję instytucjonalną służb i elit siłowych w rosyjskim systemie politycznym (Darczewska 2019). Przekłada się to na działania z zakresu wojny informacyjnej i działań hybrydowych, które są systematycznie strukturyzowane i sankcjonowane na poziomie strategicznych dokumentów państwowych. Mówimy więc o działaniach, które są otwarcie regulowane i prowadzone przez struktury państwowe Federacji Rosyjskiej.

Rosyjski system dezinformacji

Współczesna era dezinformacji rozpoczęła się na początku XX wieku, a jej pierwsza fala przypadła na okres międzywojenny, zwłaszcza w czasie Wielkiego Kryzysu. Druga fala miała miejsce po II wojnie światowej, kiedy to dezinformacja uległa profesjonalizacji i stała się jednym z najbardziej śmiercionośnych narzędzi wojny informacyjnej. Trzecia fala miała miejsce pod koniec lat 70. XX wieku, kiedy dezinformacja stała się bardziej wyrafinowana, sterowana na globalną skalę i zarządzana przez polityczno-biurokratyczną machinę. Czwarta fala narodziła się i osiągnęła apogeum około 2015 roku, kiedy to na jej rozwój wpłynęły nowe technologie i kultura Internetu. Tradycyjne metody dezinformacji zostały zastąpione przez błyskawiczne, nieskomplikowane ataki, które uderzają z dystansu i są trudne do wykrycia (Rid 2020).

Możemy za Thomasem Ridem powiedzieć, że dezinformacja opiera się na trzech głównych tezach: po pierwsze, ma charakter konceptualny, czyli jest wymierzona w liberalny porządek poznawczy oraz system polityczny. Po drugie, ma charakter historyczny, gdzie równowaga między Zachodem a Wschodem w kwestiach tajnych „środków aktywnych” istniała tylko przez krótki czas po II wojnie światowej. Po trzecie, rewolucja cyfrowa zmieniła zasady dezinformacji, czyniąc ją szybszą, tańszą i trudniejszą do śledzenia, a Internet sprawił, że środki aktywne stały się bardziej dynamiczne i trudniejsze do kontrolowania.

W Federacji Rosyjskiej dezinformacja jest używana jako narzędzie wpływu informacyjnego, które wywodzi się z praktyk stosowanych w ZSRR i jest kontynuowane przez współczesną Rosję. Federacja Rosyjska prowadzi zorganizowaną kampanię propagandową, której celem jest wprowadzenie w błąd i manipulowanie opinią publiczną zarówno w kraju, jak i za granicą. Działania te są częścią większej strategii informacyjnej, która ma na celu osiągnięcie politycznych, militarnych zamierzeń.

Sztandarowym przykładem rosyjskiej dezinformacji była Operacja „Trust”. Była ona tajną operacją prowadzoną przez radzieckie służby specjalne w latach 20 i 30  XX wieku, w okresie międzywojennym w Związku Radzieckim. Operacja ta miała na celu pozyskanie informacji, dezinformację oraz wprowadzanie w błąd zagranicznych wywiadów, zwłaszcza wywiadów zachodnich, w celu osłabienia ich działalności wywiadowczej oraz zdobywania informacji wywiadowczych na rzecz ZSRR. Operacja „Trust” została zainicjowana przez Wywiad Armii Czerwonej, a następnie przekształcona w operację dezinformacyjną pod kontrolą OGPU (przedstawicielstwa radzieckiego aparatu bezpieczeństwa) w latach 20. i 30. XX wieku.

W ramach operacji, radzieccy agenci wywiadu udawali działaczy antykomunistycznych organizacji emigracyjnych, takich jak Narodowa Partia Pracy Rosji, organizując różnego rodzaju działania, np. fałszywe zamachy bombowe, sabotaż, przekazywanie fałszywych informacji i dokumentów a także pozyskiwanie informacji od zagranicznych wywiadów (Rid 2020). Celem operacji „Trust” było pozyskanie informacji o działalności wywiadów zachodnich oraz dezinformowanie, aby osłabić ich działania wywiadowcze i wprowadzać w błąd. Operacja ta była częścią szerszej strategii radzieckiego wywiadu, która zakładała stosowanie różnorodnych metod takich jak: inwigilacja, dezinformacja i wprowadzanie w błąd, w celu ochrony interesów ZSRR i promowania rewolucyjnych celów komunistycznych. Operacja „Trust” była jednym z przykładów radzieckiej dezinformacji i manipulacji informacjami w celu osiągnięcia politycznych i wywiadowczych celów. Choć operacja ta działała w okresie międzywojennym i jest historycznym wydarzeniem, stanowi istotny przykład zastosowania dezinformacji i manipulacji informacjami jako narzędzia wywiadowczych i politycznych działań (Rid 2020).

W ostatnich latach Rosja stała się bardziej aktywna w stosowaniu dezinformacji jako narzędzia wojny informacyjnej, która jest ważnym elementem działań hybrydowych prowadzonych przez Federację Rosyjską. Koncepcja tego rodzaju operacji znajduje swoje odzwierciedlenie w oficjalnych dokumentach oraz wypowiedziach czołowych polityków. Pierwsza Doktryna Bezpieczeństwa Informacyjnego Federacji Rosyjskiej została sformułowana w 2000 roku. W 2006 roku, podczas corocznego przemówienia, prezydent Władimir Putin podkreślał znaczenie działań asymetrycznych i przewagi informacyjnej, co stało się podstawą działań prowadzonych w ramach wojny informacyjnej (Darczewska 2015).

W lutym 2014 roku, na kilka miesięcy przed opublikowaniem nowej doktryny wojennej, Walerij Gierasimow, Szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, wspominał o nowych koncepcjach walki wypracowanych na podstawie doświadczeń konfliktu gruzińskiego. Obejmowały one nie tylko działania militarne, ale także pozamilitarne, takie jak wykorzystywanie cyberprzestrzeni i mediów do dezinformacji. Rola działań pozamilitarnych oraz militaryzacja informacji została oficjalnie uznana w doktrynie wojennej Federacji Rosyjskiej z 2000 roku, gdzie przestrzeń informacyjna została uznana za pole działania równorzędne do operacji wojsk lądowych (Basaj 2016).

W 2013 roku Rosja wprowadziła definicję „czwartego zagrożenia” w swojej polityce bezpieczeństwa informacyjnego na okres do 2020 roku. Zwiększona rola niewojskowych metod nacisku na potencjalnych oponentów oraz nadanie ideowego charakteru konfliktom stały się istotnymi tendencjami w tym okresie (Darczewska 2015). Doktryna Bezpieczeństwa Informacji Federacji Rosyjskiej, zatwierdzona przez prezydenta w grudniu 2016 roku (Kuczyńska 2017), jest oficjalnym dokumentem strategicznym, który koncentruje się na działaniach o charakterze informacyjnym i stanowi podstawę kształtowania polityki w tym zakresie. Dokument ten określa interesy narodowe w sferze informacyjnej, takie jak ochrona kultury i historii narodu rosyjskiego oraz zapewnienie bezpieczeństwa informacyjnego w państwie.

Władze rosyjskie starają się kontrolować przepływ informacji, zwłaszcza w kontekście zagranicznych mediów, które są krytyczne wobec polityki Federacji Rosyjskiej. Dokumenty strategiczne podkreślają wagę rozwoju rodzimej infrastruktury informacyjnej oraz innowacji technologicznych, aby uniezależnić się od wpływów zagranicznych i zapewnić samowystarczalność w dziedzinie dystrybucji informacji. Federacja Rosyjska dąży do realizacji narodowych interesów w sferze informacyjnej, co obejmuje ochronę bezpieczeństwa narodowego i neutralizację zagrożeń informacyjnych zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych (Basałaj 2016).

Koncepcja wojny informacyjnej w Rosji nie jest tylko narzędziem polityczno-militarnym, ale jest również nacechowana ideologicznie i kulturowo. Defensywna teoria walki informacyjnej jest odpowiedzią na zachodnie koncepcje cyberbezpieczeństwa. Pojęcia używane w rosyjskiej terminologii różnią się jednak od tych stosowanych na Zachodzie, gdzie częściej rozróżnia się wojnę informacyjną i sieciową, biorąc pod uwagę jej wymiar technologiczny i społeczny (Darczewska 2014).

W ostatnich latach pojęcie „dezinformacja” zyskało bardzo szerokie znaczenie, co sprawia, że granice definicyjne tego zjawiska stały się mniej precyzyjne. Dezinformacja jest często postrzegana jako każde działanie informacyjne mające na celu wpływanie na postawy obywateli państw, które są celem takich działań. W związku z tym termin ten obejmuje zarówno propagandę – w tym propagandę prowadzoną jawnie przez rosyjskie media państwowe – jak i tzw. fake news, które są często traktowane jako poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Rozszerzenie definicji dezinformacji skutkuje przesunięciem uwagi z zagrożeń o dużym wpływie na zjawiska o mniejszym znaczeniu.

Definicje dezinformacji obejmują:

• Złożoną metodę operacyjną stosowaną do wpływania na przeciwników, wrogie służby specjalne lub określone grupy społeczne. Termin ten został wprowadzony przez niemieckie służby specjalne podczas I wojny światowej i polega na tworzeniu i rozprzestrzenianiu fałszywych informacji w celu wywołania określonych reakcji u przeciwnika, co ma wpływać na jego decyzje (Larecki 2007).
• Celowe przekazywanie fałszywych informacji, które mają wpłynąć na zachowanie przeciwnika, skłaniając go do działań korzystnych dla służby wywiadowczej (Wojciechowski 1995).
• Rozprzestrzenianie mylących informacji, które zniekształcają obraz przeciwnika (Polmar, Allen 2000).
• Celowe wprowadzanie w błąd przeciwnika przez nieprawdziwe informacje w celu uzyskania zamierzonych rezultatów (Lewandowski 2000).
• -Stworzenie fałszywego obrazu rzeczywistości w celu skłonienia do błędnych decyzji (Epstein 1993).
• Program zmierzający do zastąpienia niekorzystnych poglądów w świadomości społecznej poglądami korzystnymi dla dezinformatora (Volkoff 1991).
• Systematyczne rozprzestrzenianie nieprawdziwych informacji w celu zniekształcenia rzeczywistej sytuacji i polityki (Golicyn 2007).
• -Specjalny rodzaj „czarnej propagandy” oparty na tajności i sfałszowanych dokumentach (Marchetii, Marks 1974).
• Proces wpływania na zachowanie podmiotu przez zniekształcanie rzeczywistości, co prowadzi ofiarę do działań zgodnych z interesami dezinformatora (Świerczek 2019).

Wszystkie te definicje podkreślają, że dezinformacja jest domeną służb specjalnych i polega na tworzeniu fałszywego obrazu rzeczywistości, który ma skłonić przeciwnika do błędnych decyzji. Wymaga to utrzymania tajemnicy co do źródła informacji i uniemożliwienia jej weryfikacji (Świerczek 2019).

Rosja, z prezydentem Władimirem Putinem na czele, uznaje technologie wykorzystywane w wojnie informacyjnej za kluczowe w konfliktach międzynarodowych. To świadczy o dużej przenikliwości rosyjskiej elity politycznej, która skutecznie realizuje swoje cele. Wprowadzenie kwestii wojny informacyjnej do doktryny bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej jest dowodem na to, że temat ten jest traktowany poważnie. Kluczowi autorzy tej doktryny, Igor Panarin i Aleksandr Dugin, rozróżniają między tajnymi a jawnymi narzędziami walki informacyjnej i definiują etapy zarządzania operacjami informacyjnymi (Darczewska 2014). Dugin wprowadził pojęcie „wojny sieciowej” jako sztucznego procesu destabilizacji regionów byłego ZSRS (Darczewska 2014). Ministerstwo Obrony Rosji definiuje wojnę informacyjną jako walkę mającą na celu uszkodzenie systemów informacyjnych oraz destabilizację struktur politycznych, społecznych i ekonomicznych (Grabowski 2016).

Przykładem działania dezinformacyjnego jest incydent z 2007 roku w Tallinie, gdy usunięcie pomnika „brązowego żołnierza” doprowadziło do zamieszek i cyberataków na strony internetowe Estonii. Ataki te, rozprzestrzenione po całym świecie, wskazywały na możliwe powiązania z rosyjskimi instytucjami, mimo zaprzeczeń Kremla (D. Ventre, 2009). Rosyjskie media, takie jak RT (Russia Today), pełnią kluczową rolę w propagandzie, prezentując rosyjski punkt widzenia globalnie. W 2014 roku na działalność RT przeznaczono 300 milionów dolarów z budżetu narodowego, a kanał ten dostępny jest w wielu językach, co umożliwia dotarcie do szerokiego kręgu odbiorców[1]

Działalność takich instytucji pokazuje, że rosyjskie doktryny są wdrażane w praktyce przez szereg wyspecjalizowanych podmiotów, nadzorowanych przez służby specjalne Federacji Rosyjskiej.

Dariusz Nowak

---

[1] American broadcasters see RT as major challenge, want to try to compete, 4.08.2014, https://www.rt.com/news/180184-us-channel-russian-speakers/ (10.05.2019).Wojna informacyjna w doktrynie Federacji Rosyjskiej